Publikacje » Opinie

Kluczowe wnioski z diagnozy „Innowacyjność i przedsiębiorczość”
Piotr Tamowicz, Michał Przybyłowski (Taylor Economics)
Kluczowe wnioski
1. OM
stanowi centrum gospodarcze regionu pomorskiego, a jego możliwości
oddziaływania wykraczają daleko poza granice administracyjne województwa (pas
nadmorski, Polska północna). Zasoby przedsiębiorstw jakie tu są zgromadzone
(74% wszystkich podmiotów gospodarczych zarejestrowanych na terenie
województwa, w tym 81 spośród 100 dużych inwestorów zagranicznych oraz 85%
wszystkich pomorskich spółek z kapitałem zagranicznym), czynników produkcji czy
wytworzonych dóbr (np. 82% produkcji sprzedanej przemysłu całego województwa)
świadczą o koncentracji wszelkich aktywów (i problemów rozwojowych) na
stosunkowo małej przestrzeni.
- OM dysponuje bardzo interesującym układem czynników rozwojowych endo-
(wewnętrznych) i egzogenicznych (zewnętrznych). Niewątpliwie fundamentem dla funkcjonowania biznesu
w OM jest rynek wewnętrzny. Jest on nominalne duży (sam OM to ok 1,55
mln mieszkańców; całe województwo pomorskie to ok. 2,3 mln mieszkańców),
choć w konkurencji o inwestycje może być daleko w tyle za południem Polski
(w pasie województw południowych od Wrocławia do Krakowa mieszka około 1/3
liczby ludności Polski). Perspektywy
jego znacznego organicznego wzrostu (nawet przy rekordowej jak na warunki
polskie dzietności i dodatnim saldzie migracji) są niepewne, a narastanie
zjawiska starzenia się społeczeństwa może istotnie zmienić strukturę
popytu. Istotnym elementem wsparcia popytu wewnętrznego jest
turystyka, której znaczenie może rosnąć dzięki promocji, jak i
poprawiającej się dostępności komunikacyjnej. Rozwój oparty o rynek wewnętrzny ma jednak swoje ograniczenia,
których przełamanie może oferować wyłącznie rynek międzynarodowy. Pod
tym względem sytuacja OM jest znacznie lepsza, gdyż nadmorskie położenie
(porty, działające przy nich stocznie i dostęp do szlaków żeglugowych)
stwarza naturalną ekspozycję na
rynki zagraniczne i może oferować znaczącą przewagę kosztową (niskie
koszty jednostkowe transportu). Eksploatacja tej podstawy
endogenicznego rozwoju jest w naturalny sposób wpisana w gospodarkę OM (w
całym OM 57,6% wartości eksportu jest przewożona drogą morską) i przez tą
gospodarkę efektywnie wykorzystywana (wysoki udział eksportu, bardzo duża
liczba MSP - eksporterów).
- Rozkład zasobów na terenie samego OM wskazuje na znaczne różnice
pomiędzy rdzeniem, a obszarem uzupełniającym. Rdzeń jest obszarem
przyciągającym wszystko co duże, bardziej zaawansowane i złożone (dużych
inwestorów, inwestorów zagranicznych, nowe technologie, itd.). Tu też
ulokowana jest większość przemysłu przetwórczego. Obszar uzupełniający
jest mniej uprzemysłowiony, jest tam dużo firm mikro, dużo firm specjalizujących
się w usługach turystycznych czy rolnictwie.
- Obie strefy OM będą natrafiać
na podobne ograniczenia rozwojowe choć w innej skali. Kluczowy problem to
popyt na grunty. Rdzeń z dwoma
strefami przy-portowymi oferuje wyjątkowe warunki do zwiększania poziomu
uprzemysłowienia, czyli tego rodzaju działalności, która w naturalny
sposób może opierać się o eksport i transport morski uniezależniając OM do
rynku wewnętrznego. Popyt na tereny
w tych obszarach może stworzyć trzy problemy: wzrost cen nieruchomości
(konieczne jest zwiększanie ich podaży, aby ten wzrost hamować),
konieczność dokonania niezbędnych inwestycji infrastrukturalnych
(konieczne jest racjonalne wykorzystanie środków strukturalnych) oraz
spory planistyczne (przeznaczanie terenów poprzemysłowych na cele
niegospodarcze). W naszej ocenie przestrzeń
do reindustrializacji rdzenia OM jest duża choć niewątpliwie pula
terenów około-portowych ograniczona. W obszarze uzupełniającym będzie
podobnie (jest tam dużo terenów, ale mało przystosowanych do działalności
przemysłowej). Popyt podbije ceny nieruchomości i konieczne będą
inwestycje infrastrukturalne głównie drogowe (ważnym impulsem aktywizacji
gospodarczej obszarów „poza obwodnicą” będzie obwodnica metropolitalna).
Tu też może dojść do poważnego konfliktu
pomiędzy inwestorami a mieszkańcami (developerami) w pogoni za
atrakcyjnymi gruntami. Proces
dekoncentracji zabudowy może ten konflikt pogłębić i mieć poważne
negatywne skutki dla decyzji lokalizacyjnych przedsiębiorców zmuszając ich
do migracji na obrzeża OM (tańsze grunty) przy okazji wywołując presję na
inwestycje infrastrukturalne (którym samorządy mogą nie podołać). Odpowiednie zaadresowanie
sygnalizowanych problemów pozwoliłoby na reindustrializację gospodarki OM
i naturalne ukształtowanie się dwóch stref – dużego przemysłu (rdzeń) i
małego przemysłu (obszar uzupełniający). Konieczność szybkiego
ograniczenia tych napięć jest pilna, aby nie doprowadzić do wyhamowania
obecnego zainteresowania obszarem uzupełniającym, gdyż jak wynika ze
statystyk dynamika firm z sektora średniej i wysokiej technologii jest
wyższa na obszarze uzupełniającym niż w rdzeniu; szybszy jest też przyrost
firm mikro i średnich. Jak widać obszar uzupełniający ma swoją
atrakcyjność – oby trwała ona jak najdłużej.
- Sposobem na przekroczenie bariery
rynku wewnętrznego i „podłączenie” się pod rynki globalne i globalne
trendy (cyfryzacja) są także zaawansowane usługi biznesowe. Jest to rodzaj działalności w
najmniejszym stopniu uzależniony od aktywów trwałych czy innych zasobów materialnych.
OM posiada wszystkie atuty, aby takie działalności mogły się rozwijać:
niezwykle atrakcyjne (w stosunku do reszty kraju) warunki osiedleńcze,
tradycje działalności sektora IT.
Atuty te dostrzegli już obecnie inwestorzy z obszaru BPO. Drugim filarem tego sektora mogłyby
być rodzime firmy technologiczne zarządzające procesami innych korporacji.
Obecnie kluczową barierą dla rozwoju tej specjalizacji jest mała podaż
informatyków i związane z tym
rosnące koszty pracy.
- Rozwój zasobów przedsiębiorstw wymaga wsparcia publicznego na etapie
startu. OM dysponuje bardzo rozbudowaną infrastrukturą wsparcia (parki,
inkubatory). Jest ona skoncentrowana na terenie rdzenia i zorientowana na
nowoczesne sektory (np. IT, biotechnologia). Rozbudowa takiej infrastruktury
poza rdzeniem mogłaby istotnie wesprzeć i ukierunkować przedsiębiorczość
(choć jak wynika ze statystyk na obszarze uzupełniającym rodzi się więcej
firm niż w rdzeniu) szczególnie gdy pojawi się obwodnica metropolitalna.
Istotne jest także, aby równolegle ze wspieraniem biznesu IT więcej pomocy
(lokalowej, doradczej) kierowano na bardziej tradycyjne sektory.
- Statystyki na temat innowacyjności sektora przedsiębiorstw sygnalizują
pewien paradoks. Nakłady na działalność innowacyjną w
przedsiębiorstwach spadły w okresie ostatnich 10 lat w ujęciu realnym
(mocniej w przemyśle niż w usługach). Zmniejszyła się też liczba
przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie (mocniej w przemyśle niż w
usługach). Jednocześnie gospodarka OM jest w dużym stopniu zorientowana na
eksport produktów technicznie i technologicznie złożonych (statki, paliwa,
oleje, maszyny i urządzenia). Z
jednej strony mamy więc innowacyjny regres po stronie nakładów i
jednocześnie duży sukces po stronie wyników przynajmniej niektórych
sektorów. Wytłumaczenie tego paradoksu może być takie, że w
eksportowanych produktach zawiera się innowacyjność wytworzona poza
granicami regionu. Dla regionu (i OM) i biznesu jest to korzystne choć
obraz statystyczny jest zły. Wskazuje
to jednak na dużą asymetrię gospodarki OM i podział na tych co „importują”
innowacje (i odsprzedają je dalej) i tych co na innowacje są mniej
zorientowani. Problemy innowacyjności szczególnie mocno odbijają się w
niskim (niższym niż OM Wrocławia i
nieznacznie niższym niż OM Poznania) tempie wzrostu wydajności
pracy. Problemy demograficzne mogą tą wydajność jeszcze bardzie osłabić.
Jedynym substytutem dla pracy mogą być zatem inwestycje w wysokowydajny
sprzęt i maszyny. Absorpcja takich inwestycji powinna być zwiększona na
terenie OM (szczególnie w MSP) poprzez dostęp do taniego finansowania
(pożyczki, kredyty).
- Dostępność środków finansowych i nasycenie kadrą w sektorze nauki/B+R
jest zadawalające. W ostatnich latach nastąpił jednak istotny regres zasobów aparatury naukowo-badawczej (najwyższy
w kraju, obok województwa lubuskiego, wskaźnik amortyzacji) co (łącznie
też z innymi ograniczeniami regulacyjnymi i społecznymi) przekłada się na
bardzo małe efekty dla gospodarki (liczba tworzonych wynalazków, wartość
prac wykonywanych na rzecz przedsiębiorstw). Ta mała efektywności w
użytkowaniu nakładów nie wymaga silnej presji na intensywne rozwijanie
infrastruktury komercjalizacji wyników badan B+R (infrastruktura ta na
obecnym etapie jest wystarczająca). Możliwe jest, że w przypadku
integracji tej infrastruktury (obecnie każda uczelnia ma własną
infrastrukturę) pojawiłyby się pewne synergie i oszczędności.
- Wpływ nowego RPO (2014-2020) na
rozwój zasobów przedsiębiorstw może być mniejszy niż oczekiwania. Skoncentrowanie wsparcia na kilku
wybranych kierunkach (quasi-sektorowych) – tzw. inteligentne specjalizacje
może natrafić na barierę podaży racjonalnych projektów inwestycyjnych.
Znaczne efekty natomiast będzie można uzyskać w zakresie modernizacji zaplecza
badawczego szkół wyższych.
Rekomendacje
1. Proces re-industrializacji, który może być
kluczowy dla tworzenia nowych miejsc pracy wymaga likwidacji napięć i
(ewentualnej) nierównowagi w podaży terenów inwestycyjnych. Konieczne jest tu
dokonanie przeglądu na poziomie OM planów zagospodarowania przestrzennego,
dokonanie ich rewizji w celu ograniczenia procesu niekontrolowanej
suburbanizacji i wskazania nowych terenów pod lokalizację stref biznesowych i
przemysłowych.
2. Metropolizacji wymaga pozyskiwania inwestorów
i ich sekwencjonowania (kierowania na lokalizacje optymalne z punktu widzenia
rozwoju OM), aby jak najlepiej wykorzystać potencjał rdzenia i obszaru
uzupełniającego. Obecnie zadaniami takimi zajmuje się InvestGDA i
Invest-in-Pomerania. Konieczna jest osobna ewaluacja działalności obu
podmiotów, aby wskazać najkorzystniejszą formę podziału zadań.
3. Wzmocnieniu eksportowej ekspozycji OM
przysłuży się także zintegrowana promocja takiego eksportu, jak i poszukiwanie
rynków zbytu, co może być czynione za pośrednictwem wyspecjalizowanej agendy
„Export-OM”.
4. Infrastruktura wsparcia przedsiębiorczości
staje się już na tyle ważącym aktywem, że jej dalszy zindywidualizowany rozwój
może nieść szereg zagrożeń (szczególnie, gdy źródłem tego rozwoju są wyłącznie
środki publiczne). Proponujemy utworzenie rady interesariuszy takiej
infrastruktury dla zarządzania strategicznym rozwojem i ryzykami.
5. Ze względu na pilną potrzebę doinwestowania wiodących jednostek naukowych w aparaturę badawczą dla zminimalizowania ryzyk wskazane jest co najmniej koordynowanie tego procesu i uwspólnianie pewnych inwestycji.
Ostatnie publikacje tego autora:
- Oszacowania PKB w powiatach województwa warmińsko-mazurskiego
- What really determines Polish exports? Semi-mixed effects gravity model for Poland
- Territorial Cohesion
- Prezentacja IRu w ramach Raportu OECD - LEED na temat Pomorskiego
- ERSA 2017 - prezentacja Instytutu
- Analysis of the Polish foreign trade in the light of recent theoretical concepts
- Analiza handlu zagranicznego Polski w świetle najnowszych koncepcji teoretycznych
- Wrażliwość polskich regionów
- Terytorialny wymiar wzrostu i rozwoju
- Kreatywność się opłaca
- Determinanty handlu HIIT i VIIT Polski. Analiza ekonometryczna
- Determinanty działalności eksportowej polskich firm produkcyjnych
- Analiza branż o największym potencjale eksportowym w województwie pomorskim
- Extended gravity model of Polish trade. Empirical analysis with panel data methods
- Kluczowe wnioski z diagnozy „Innowacyjność i przedsiębiorczość”
- Kluczowe wnioski z diagnozy „Internacjonalizacja Obszaru Metropolitalnego"
- Kluczowe wnioski z diagnozy „Zarządzanie Obszarem Metropolitalnym”
- Kluczowe wnioski z diagnozy „Kluczowe motory rozwoju”
- Luka technologiczna a poziom rozwoju. Bałtycki rozłam
- Model optimum terytorialnego
- Ryzyko deflacji w strefie euro wzrasta
- The Impact of Trade Integration with the EU on Porductivity in a Post-Transition Economy. The Case of Polish Manufacturing Sectors
- The British Economy: Before the Storm
- O optymalności bądź nieoptymalności strefy euro
- Ranking atrakcyjności inwestycyjnej województw Polski
- Jaka spójność Polski?
- Marginalizowany czy nie - dylematy makroregionu Polski Zachodniej
- Polska w Europie – peryferie ekonomiczne czy lider?
- Spójność terytorialna UE: szansą czy zagrożeniem?
- Jak się miewa sektor ICT w Polsce?
- Spójność przestrzeni wyzwaniem czasu
- Innowacje w przestrzeni